تأمین یک جیره آغازین مناسب، یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین مراحل در تغذیه جوجه‌های گوشتی است. این مرحله از روز اول تا حدود ۱۴ روزگی را در بر می‌گیرد و نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری ساختار استخوانی، رشد عضلانی و عملکرد نهایی پرنده دارد. اگر در همین بازه کوتاه اولیه، تغذیه پرنده به‌درستی مدیریت نشود، جبران آن در مراحل بعدی بسیار دشوار و هزینه‌بر خواهد بود.
در این مقاله، صرفاً به جیره آغازین مرغ گوشتی می‌پردازیم. در مقالات بعدی، به جیره‌های میان‌دان و پایانی نیز خواهیم پرداخت. تمرکز اصلی این مطلب، بر معرفی مواد اولیه رایج در ایران، افزودنی‌های کلیدی و نکات اجرایی مؤثر در تنظیم یک جیره آغازین کاربردی و اقتصادی خواهد بود.
نیازهای تغذیه‌ای جوجه گوشتی در دوره آغازین
در طراحی جیره آغازین، هدف اصلی تأمین نیازهای رشد سریع اولیه با تمرکز بر قابلیت هضم بالا و کیفیت تغذیه‌ای مناسب است. مقادیر پیشنهادی در این دوره بر اساس منابع معتبر بین‌المللی و تجربیات فارم‌های ایرانی به شرح زیر است:
| شاخص تغذیه‌ای | مقدار پیشنهادی |
|---|---|
| انرژی متابولیسمی (ME) | ۳۰۰۰–۳۰۵۰ kcal/kg |
| پروتئین خام | ۲۲–۲۳٪ |
| لیزین کل | ۱.۳–۱.۴٪ |
| متیونین + سیستین | ۰.۹۵–۱.۰۰٪ |
| کلسیم | ۱.۰۰–۱.۱۰٪ |
| فسفر قابل جذب | ۰.۴۵–۰.۵۰٪ |
مواد اولیه پیشنهادی در تنظیم جیره آغازین
انتخاب مواد اولیه باید بر اساس کیفیت، قیمت، در دسترس بودن و تأثیر آن‌ها در عملکرد پرنده صورت گیرد. در ادامه، به مواد پرکاربرد در جیره‌های آغازین در ایران اشاره شده است:
۱. منابع انرژی‌زا
-
ذرت زرد: رایج‌ترین منبع انرژی در جیره‌های طیور با هضم بالا و ترکیب مناسب نشاسته
-
گندم: حاوی انرژی بالا؛ در صورت استفاده، به آنزیم‌های شکافنده NSP نیاز دارد.
-
روغن گیاهی: افزایش‌دهنده انرژی قابل هضم، به‌ویژه در جیره‌های آغازین کم‌انرژی
- بیشتر بدانید
در بسیاری از مواد اولیه گیاهی مورد استفاده در جیره طیور، ترکیباتی به نام پلی‌ساکاریدهای غیرنشاسته‌ای یا NSP (Non-Starch Polysaccharides) وجود دارند که به‌عنوان مواد ضدتغذیه‌ای شناخته می‌شوند. این ترکیبات در غلاتی مثل گندم، جو و سبوس به‌وفور یافت می‌شوند و می‌توانند با افزایش ویسکوزیته محتوای روده، جذب مواد مغذی را کاهش داده و شرایط رشد برای باکتری‌های بیماری‌زا را فراهم کنند. در جوجه‌های گوشتی که دستگاه گوارش حساسی دارند، وجود بالای NSP ممکن است باعث کاهش سرعت رشد، افزایش رطوبت بستر و افت راندمان خوراک شود. برای مقابله با اثرات منفی NSP، استفاده از آنزیم‌های تجزیه‌کننده مثل بتاگلوکاناز در جیره‌هایی که حاوی گندم یا جو هستند، توصیه می‌شود.
۲. منابع پروتئینی
-
کنجاله سویا: منبع اصلی پروتئین گیاهی با سطح بالای لیزین
-
پودر ماهی: حاوی پروتئین با کیفیت بالا و مواد معدنی؛ کاربرد محدود در آغازین برای بهبود رشد
-
پودر گوشت: منبع پروتئین حیوانی با قیمت مناسب‌تر نسبت به پودر ماهی؛
-
بیشتر بدانید
در استفاده از پودر گوشت باید به شاخص TVN (Total Volatile Nitrogen) توجه شود. این شاخص نشان‌دهنده کیفیت و میزان فساد پروتئین حیوانی است. TVN کمتر از ۱۰۰ میلی‌گرم در ۱۰۰ گرم ماده خشک، نشان‌دهنده تازگی و کیفیت قابل قبول پودر گوشت است. مقادیر بالاتر ممکن است نشانه فعالیت میکروبی، فساد و کاهش ارزش غذایی باشد.
۳. منابع معدنی
-
کربنات کلسیم: تأمین‌کننده اصلی کلسیم
-
دی‌کلسیم فسفات: تأمین‌کننده فسفر قابل جذب
-
نمک خوراکی: منبع سدیم و کلر برای تنظیم تعادل یونی بدن پرنده
۴. مکمل‌ها و افزودنی‌ها
-
مکمل ویتامینه-معدنی (پیش‌میکس): تأمین کلیه ریزمغذی‌های مورد نیاز
-
متیونین و لیزین سنتتیک: برای تنظیم دقیق اسیدهای آمینه محدودکننده در جیره
-
آنزیم‌ها: استفاده از آنزیم‌هایی مانند فیتاز و NSP Breaker به‌ویژه در جیره‌هایی با گندم و سبوس توصیه می‌شود
-
توکسین بایندر: برای کاهش اثرات مایکوتوکسین‌ها به‌خصوص در صورت استفاده از ذرت یا مواد مشکوک. بیشتر بدانید
-
اسیدیفایرها (اسیدهای آلی): مانند فرمیک اسید، پروپیونیک اسید یا مخلوط آن‌ها. استفاده از اسیدیفایر در دوره آغازین باعث بهبود سلامت روده، کاهش PH، افزایش جذب مواد مغذی و کنترل رشد باکتری‌های پاتوژن می‌شود. بیشتر بدانید
نمونه فرمول پیشنهادی جیره آغازین (برای هر ۱۰۰ کیلوگرم خوراک)
| ماده اولیه | مقدار (کیلوگرم) |
|---|---|
| ذرت زرد | ۳۵.۰۰ |
| کنجاله سویا (۴۴٪) | ۲۵.۰۰ |
| گندم | ۸.۰۰ |
| روغن گیاهی | ۲.۵۰ |
| پودر ماهی | ۲.۰۰ |
| پودر گوشت | ۳.۰۰ |
| دی‌کلسیم فسفات | ۱.۲۰ |
| کربنات کلسیم | ۱.۱۰ |
| نمک خوراکی | ۰.۳۰ |
| لیزین سنتتیک | ۰.۲۰ |
| متیونین سنتتیک | ۰.۲۵ |
| مکمل ویتامینه–معدنی | ۰.۸۰ |
| آنزیم فیتاز | ۰.۱۰ |
| اسیدیفایر | ۰.۵۰ |
| توکسین بایندر | ۰.۱۰ |
| جمع | ۱۰۰.۰۰ |
این فرمول برای دستیابی به سطح انرژی حدود ۳۰۵۰ کیلوکالری و پروتئین حدود ۲۲.۸٪ طراحی شده و در صورت تغییر مواد اولیه، نیاز به تنظیم مجدد مقادیر خواهد داشت.
نکات اجرایی مهم در کارخانه یا فارم
-
آنالیز دقیق مواد اولیه: خصوصاً برای پودر گوشت، کنجاله‌ها و ذرت، آنالیز محتوای رطوبت، پروتئین و آلودگی قارچی الزامی است
-
استفاده صحیح از افزودنی‌ها: آنزیم‌ها و اسیدیفایرها باید بر اساس توصیه فنی و مطابق با نوع جیره انتخاب شوند
-
کنترل TVN: در صورت استفاده از پودر گوشت یا سایر پروتئین‌های حیوانی، سنجش TVN باید به‌صورت منظم انجام شود
-
میکسر استاندارد: حداقل ۳ تا ۵ دقیقه زمان میکس برای یکنواختی خوراک پیشنهاد می‌شود
-
محدودیت استفاده از برخی مواد: پودر گوشت و ماهی باید با دقت و در محدوده مجاز استفاده شوند تا طعم گوشت، سلامت پرنده و ماندگاری خوراک دچار آسیب نشود
نتیجه‌گیری
در طراحی یک جیره آغازین برای مرغ گوشتی، توجه به کیفیت مواد اولیه، دقت در انتخاب افزودنی‌ها و شناخت نیازهای دقیق تغذیه‌ای جوجه‌ها، می‌تواند نقشی کلیدی در موفقیت دوره پرورش ایفا کند. استفاده از مواد اولیه‌ای که در بازار ایران در دسترس هستند، در کنار افزودنی‌هایی مانند آنزیم‌ها و اسیدیفایرها، می‌تواند هم عملکرد پرنده را ارتقاء دهد و هم هزینه‌ها را بهینه کند.
در این مقاله صرفاً به جیره آغازین پرداختیم. در مطالب بعدی، به سراغ جیره‌های میان‌دان و پایانی خواهیم رفت و نکات تخصصی‌تر آن‌ها را نیز بررسی خواهیم کرد. چنانچه برای تنظیم جیره فارم خود نیاز به مشاوره و جیره نویسی دارید میتوانید از طریق فرم زیر با ما در ارتباط باشید.
